OSADNICTWO Z WCZESNEJ EPOKI BRĄZU W RYBINACH
Opisując istniejące dotychczas zabytki poruszaliśmy się w przedziale czasu od 100 lat- w przypadku wiatraka w Orlu, do bez mała 1000 lat wstecz- jeśli chodzi o fascynującą historię Chalińskiego klasztoru. 1000 lat to szmat czasu, to okres istnienia naszej państwowości. Cóż jednak działo się wcześniej? Jak żyli, czym się zajmowali. Spróbuję odtworzyc prehistorię małego skrawka naszej gminy. Tym miejscem sa Rybiny, a w zasadzie maleńki skrawek tej miejscowości.
Cofnijmy się zatem- bagatela- 4 tysiące lat !!!
W 1980r. na podstawie zdjęć lotniczych całej doliny Zgłowiączki, w Rybinach nieopodal zabudowań pana Zarzyckiego i Świątkowskiego, w rejonie początkowego odcinka pradoliny Zgłowiączki odkryto wiele stanowisk z wczesnej epoki brązu*. Badania wykopaliskowe na terenie Rybin prowadzono na dwu stanowiskach. Stanowisko nr-14 usytuowane nieopodal bazy SKR oraz stanowisko nr-17, położone obok zabudowań wspomnianych państwa Zarzyckich i Świątkowskich. Na podstawie wydobytych i odkopanych materiałów, osadnictwo w Rybinach zaklasyfikowano do wczesnej epoki brązu, czyli okresu około 2000 lat przed Chrystusem. Wykopaliska na stanowisku Rybiny 17 trwały od 1991 do 1993r. W trakcie poszukiwań przebadano obszar o powierzchni 1239 metrów kwadratowych. Efektem tych jakże żmudnych prac było ujawnienie pozostałości osady ze schyłkowego paleolitu, reliktów działalności osadnictwa pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych, kultury ceramiki sznurowej oraz horyzontu trzcinieckiego. Dolina,a w zasadzie pradolina Zgłowiączki, była w owych prehistorycznych czasach obszarem dość gęsto zaludnionym. Wspomnę iż na 55 kilometrowym odcinku Zgłowiączki odkryto wcześniej i sklasyfikowano następujące stanowiska: w Sarnowie- cmentarzysko i osadnictwo kultury pucharów lejkowatych oraz cmentarzysko kurhanowe kultury trzcinieckiej, w Brześciu Kujawskim- osadnictwo kultury lendzielskiej, w Pikutkowie- osadnictwo kultury trzcinieckiej oraz ceramiki wstęgowej.
Jak wyglądała osada w Rybinach trudno jest jednoznacznie określic. trudno też przedstawic jak wyglądały stojące tam budynki. Prawdopodobny wygląd osady przedstawiał się następująco:
„W centralnym punkcie osady stała półziemianka w kształcie koła o średnicy ponad 10m. Ściany i dach to centrycznie schodzące się żerdzie wsparte na centralnym słupie. Ściany i dach pokryte były plecionką gałęzią i polepą”. Wnętrze półziemianki to wydrążona do prawie 1m niecka wyłożona również polepą. We wnętrzu ziemianki wyodrębniono trzy paleniska. jedno duże usytuowane w centralnej części o wymiarach 2×2 m i dwa boczne o wymiarach 159×120 i 112x84cm.
Półziemianka służyła najprawdopodobniej mieszkańcom osady jako „lokal” na zimę. Mieszkała w niej wówczas cała społeczność osady. Być może było to pomieszczenie przeznaczone na jakieś swoiste obrzędy kulturowe. Archeologowie wskazują jednak raczej na tę pierwszą ewentualność. W okresie wiosenno- letnim osadnicy (rodziny) przenosili się do rozrzuconych wokół budynku centralnego mniejszych ziemianek i szałasów.
Czym zajmowali się ówcześni mieszkańcy tych terenów? Zdziwicie się państwo, ale ich zajęcia i ich zainteresowania w niczym w zasadzie nie odbiegały od współczesnych zawodów występujących na naszym obszarze. W trakcie wykopalisk natrafiono na gliniane zakończenia miechów kowalskich, co świadczyć by mogło o tym, iż któryś z osadników zajmował się wytapianiem i kuciem metalu (kowal?). Odnaleziono przybory związane z tkactwem, takie jak: przęśliki, ciężarki, igły i szydła (krawiec?). Z odnalezionych kości zwierząt wynika, iż byli tam również myśliwi (kości zajęcy, saren, jeleni) oraz rybacy- odnaleziono kości ryb: okoni, szczupaków, karpi. Podstawowa jednak czynnością mieszkańców była uprawa roślin i hodowla zwierząt. Badania znalezionych pyłków roślin oraz samych nasion wskazują, że prawiano głównie pszenicę i jęczmień. Żyto w ówczesnych czasach było zwyczajnym chwastem pszenicy i jako wyodrębniona uprawa nie występowało. Ciekawą kwestią była uprawa chmielu, jak również konopi. Wg Makarowicza rośliny te, a w szczególności konopie, mogły być uprawiane dla celów rytualnych, obrzędowych, jako substancje odurzające. (Chmiel zapewne służył do wyrobu piwa
bezalkoholowego- przyp. red.). Odnaleziono również nasiona owsa i gryki. Wśród zwierząt przeważał bydło, owce i kozy oraz nielicznie świnie… tereny, o których piszę, porastała gęsta puszcza zdominowana przez sosny, dęby, wiązy, graby jak również lipy, buki i brzozy.Tereny pod uprawę pozyskiwane były poprzez wypalanie połaci lasu. trudno określić jak długo osadnicy zamieszkiwali tereny Rybin. Ze zbadanych pokładów popiołu i kości wnioskowac można, że trwało to kilka sezonów, a świadczyć może o tym cmentarzysko kurhanowe zlokalizowane nieopodal osady rybińskiej. O dłuższym pobycie na tym terenie, czy może o częstych wizytach świadczą również odkopane na terenie osady przedmioty. Ich wiek rozrzucony jest w olbrzymim przedziale czasu. Odnaleziono bowiem narzędzia i przedmioty z późnego paleolitu**,
z neolitu***, ale również ze średniowiecza (XIII w.).
Przedstawiłem państwu w skrócony sposób wyniki wieloletnich badań grupy naukowców. Materiał, jaki otrzymaliśmy, pisany był językiem „archeologów” i przyznam, że przekład tegoż materiału na „ludzki” język sprawił mi sporo kłopotu.
Mam jednak nadzieje, że ocenicie go państwo w miarę przychylnie.
Piotr Kalinowski
OBJAŚNIENIA:
*Epoka brązu- okres w dziejach ludzkości od ok. 2000 do 700 roku przed Chrystusem. Nazwa pochodzi od rodzaju
materiału (brązu) stosowanego do wyrobu narzędzi. Epoka brązu następowala po epoce kamienia, a poprzedzała epokę
żelaza.
**Paleolit- okres w dziejach ponad 8 tysięcy lat p.n.e. Epoka kamienia łupanego.
***Neolit- okres od 8 tysięcy lat do 2 tysięcy lat p.n.e. Epoka kamienia gładzonego.