SKĄD NASZ RÓD?
W końcu X wieku Kujawy znalazły się we wczesnopiastowskiej monarchii Mieszka i Bolesława Chrobrego.
Żyzność kujawskiego czarnoziemu, gęste osadnictwo, eksploatowanie licznych źródeł słonych (Słońsk, Kruszwica), hutnictwo żelaza, wykorzystujące złoża rudy darniowej (Otłoczyn, Sędzin, Adolfin) decydowały o bogactwie tych ziem. Na Kujawach krzyżowały się ważne szlaki handlowe, m.in. bursztynowy biegnący z Kalisza przez nadgoplańskie okolice do Pomorza i Prus i tzw. trakt ruski biegnący z Kijowa przez Płock, Włocławek, Kruszwicę do Północnej Wielkopolski i Pomorza Zachodniego. W XIII wieku ziemie chełmińska, a na początku XIV ziemię dobrzyńską zdobywa zakon krzyżacki i ciągłymi napadami pustoszy Kujawy. Przeciwstawia się temu, działaniami dyplomatycznymi i militarnymi, Władysław Łokietek (Płowce 1331r.). Jednak w 1332r. cały region został objęty okupacja krzyżacką. Kazimierz Wielki na mocy układu z Zakonem w 1343r. odzyskuje Kujawy i Ziemie Dobrzyńską. Następuje wyraźne ożywienie gospodarcze regionu. Płynie zboże i drewno Wisłą do Gdańska, płyną tranzytem pochodzące z południowej i wschodniej Europy wosk, skóra, wełna, bydło. Zapotrzebowanie krajów nadbałtyckich jest ogromne. Rozwija się osadnictwo wiejskie, które uzyskuje prawo czynszowe i prawne formy samorządu. jest to okres rozkwitu Kujaw.
Brześc Kujawski, Włocławek, Inowrocław, Radziejów, Strzelno stanowią ważne ośrodki wymiany towarowej i rzemieślniczej, mieszkańcy uzyskują uprawnienia natury samorządowej. Wciąż jednak odżywają sprawy z Zakonem. W 1431r. zniszczyli wiele wsi i miast, m.in. Włocławek i Inowrocław.
Dopiero Pokój Toruński (1466r.) zakończył okres burzliwych zmagań polsko- krzyżackich, których sceną były głównie Kujawy. Wówczas to ukształtowały się ostateczne granice historyczne Kujaw, wykształcił się tez podział administracyjny regionu. Powstały dwa województwa, brzesko-kujawskie i inowrocławskie. Łączy je wspólne Sejmik w Radziejowie.
Kujawy to historyczna dzielnica Polski, leżąca miedzy Mazowszem, Wielkopolską, Pomorzem i Ziemią Dobrzyńską, odcięta od niej rzeką Wisłą.
Nazwę „Kujawy” odnotowują źródła pisane już w 1136r. Wymienia ją Bulla Gnieźnieńska wydana przez Papieża Innocentego II. Oskar Kolberg pisze, że „Kujawa jest wiatr”, a w słowniczku wyrazów kujawskich tego autora znajdujemy hasło: „Wiatr-Kujawa, wiatr północny”. Z kolei w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich” czytamy:
„Kujawa oznacza w mowie ludu polskiego pewna odmianę gleby… Skąd poszła nazwa całego obszaru nad Wisłą i Notecią, mającego przeważnie glebę oznaczoną ta nazwą”. A. Brückner w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” podaje interpretację zwiazaną z wiatrem: „Kujawy, nazwa dzielnicy wielkopolskiej… od kuj, wichru (cerkiewny) kujati mruczeć; jest i chujawa, chaja o zawierusze”.
Stanisław Respond w „Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL” (1986) wiąże w jedna przytoczone interpretacje. Jego zdaniem Kuj, Kujati (od których pochodzi nazwa Kujaw) to nie tylko oznaczenie wichru, ale również odmiana terenu równinnego, wydmowego, narażonego na silne jego podmuchy. Należy zatem uznać,że etymologia nazwy Kujaw związana jest z elementami fizjografii terenu.
Jaka zatem jest fizjografia? Kujawy położone są w środkowej strefie krojobrazowej wielkich dolin na obszarze lewobrzeżnej części nadwiślańskiej, na południe od przełomu Wisły pod Fordonem. Wzdłuż Wisły ciągną się kotliny: włocławska i toruńska. Ich szerokość waha się od 5 do 15km.
Charakterystyczną cecha krajobrazu kotlin nadwiślańskich są tarasowe poziomy oraz pola piasków, które tworzą zespoły wydm. Pomiędzy kotlinami nadwiślańskimi, a doliną Noteci rozciąga się wysoczyzna Kujawska. W jej obrębie można wyróżnić częśc północną określoną jako Równinę Inowrocławską i część południową (na południe od linii Radziejów- Brześć Kujawski- Kowal która stanowi Pojezierze Kujawskie z głęboko wciętymi rynnami lodowcowymi i zaklęsłościami wypełnionymi jeziorami, z których największe to Gopło, Głuszyńskie, Chodeckie, Modzerowskie, Borzymowskie i Rakutowskie.
Kujawy należą do regionów o najniższej lesistości. Lasy stanowią zaledwie 15% powierzchni.
Sieć rzeczna jest również uboga. Duża jest natomiast ilośc cieków i rowów funkcjonujących okresowo. Na taki stan rzeczy składają się: wyjątkowo niska suma rocznych opadów nie przekraczających 500 mm oraz rzeźba geologiczna terenu, która sprzyja dużym stratom wody wskutek parowania. Na płaskich obszarch Wysoczyzny Kujawskiej gęstość stała sieci rzecznej występuje w granicach 0,2-0,4 km/km2. Charakterystyczna jest dysproporcja pomiędzy dużą arterią wodną, jaka jest Wisła, a ubogą siecią drobnych cieków, z których największym jest Zgłowiączka.
Położenie Kujaw na pograniczu Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej i Pojezierza Mazurskiego powoduje oddziaływanie mas powietrznych oceanicznych z zachodu i kontynentalnych ze wschodu. W okresie letnimi jesiennym przeważają wiatry o kierunku zachodnim natomiast zimą wschodnim i północno- wschodnim.
Kujawy, to jeden z najciekawszych w kulturze narodowej regionów kraju, o którym napisano wiele cennych prac, w większości dotyczących zagadnień szczegółowych np. budownictwa, architektury sakralnej, garncarstwa, rzeźby.
Na podstawie monografii pt. „Sztuka ludowa Kujaw- przeszłość i teraźniejszość” wydanej pod redakcją p. Wandy Skulmowskiej opracował:
Andrzej Grabowski